ERMENEK'İN TARİHÇESİ
Ermenek, doğusunda Mersin’in Mut, güneyinde Gülnar ve Anamur ilçeleri, batısında Karaman’ın Sarıveliler, kuzeybatısında Başyayla ilçeleri ile kuzeyinde Karaman merkez köylerinin sınırları ile çevrili 1645 kilometre kare toprağı ve 31 Aralık 2023 kayıtlarına göre köyleri ile birlikte 27.776 nüfuslu bir ilçedir. Bulunduğu Taşeli Platosu, Türkiye’nin nüfus (85.290 bin 553) yönünden en tenha yerlerinden biridir. Yörede kilometre kareye düşen insan sayısı yaklaşık 22 kişi düşerken Ermenek’te bu sayı 17 kişiye inmektedir. Türkiye ortalaması 111 Karaman il ortalaması ise 29 kişidir.
Dağlık, ormanlık sarp kayaların bulunduğu bir platoda doğal kayalıklarla çevrili bir kalenin önünde kurulmuş tarihi derinliği olan bir ilçedir.
İlçe topraklarının tam ortasından Göksu’nun güney kolu olan Ermenek Çayı üzerinde Türkiye’nin 4. Büyük Gölü olan Ermenek Barajı ve HES’ i vardır.
Hititler, Romalılar, Bizanslılar, Anadolu Selçukluları, Karaman Beyliği, Osmanlılar ve Cumhuriyet Dönemi’nde süre gelen zengin bir tarihi vardır. Tarihi süreç içinde adına bakılınca,
Ermenek adının nereden geldiğini ve anlamını, bizde ilk açıklayan Doç. Dr. Kamil İlisulu’dur. (1) Onun kitabında, bağlık, bahçelik, yeşillik anlamında “İrem-nak” tan geldiğini yazar. İkinci bir seçenek olarak da şehri fetheden Romalı komutan Germancius adına izafeten Germanikopolis denildiğini yazar.
Halit Bardakçı 2005 basımı “Bütün Yönleriyle Ermenek-Sarıveliler- Başyayla “ adlı kitabında, M.S. 30 yıllarına kadar Marassa veya Maraspolis olarak anılan kentin adı, Romalı komutan Germanicus’a izafeten “ Germenikopolis “ olarak değiştirilmiştir. Aynı eserde, Anadolu’nun tarihini ve coğrafyasını yazan Prof. W. RAMSAY Tarihi Kilikya Haritası’nda Ermenek’i Germanicopolis olarak gösterilir. (2 )
Yöremizin ünlü tarihçilerinden Prof. Dr. İbrahim Hakkı Konyalı şehrini iyi bilinen adlarından birisi “Germanikapolis “dir diye yazar. Bu adı şehrin fatihi Romalı kumandan Germanicius ‘un adandın aldığı söylenir. ( 3)
“Germanik” İslami devirlerde “Ermenak “ şeklini almıştır. 1940’lı yıllarda da Ermenek adını almıştır Bu şehrin klasik adlarından birisin de Maraspolis ( Maraspolla ) olduğu söylenir. (4 )
Ermenek adının tarihi gelişim içinde oluşumunu en kapsamlı araştıran Doç. Dr. Osman Doğanay’dır. Ona göre Ermenek adı Roma imparatorlarından Caligula Glaudias ve Neron’un sıfatı olan Germanikus adından türemiştir. ( 6 ) Kentin adı MS 17 de Germanikopolis olarak değiştirilmiştir. ( 5 )
19.yy seyyahlarından Kineir, 1818 yılında yayınlanan çalışmasında “Erminak “ şeklinde verir. Sterret, Ermenek’ten bugünkü adıyla söz eder. Kentin bilinen ilk adının Cllibanus ve ya Clibanum olabileceği düşünülmektedir. Alper Can tarafından yayınlanan “Kadim Bursa “kitabında Roma İmparatoru Tiberius’un övey oğlu, Agustus’un yeğeni ve tahtın varisi olan Germancius Julius Caesar Almanya bataklıklarında kazandığı zaferlerden dolayı ona Germanikus ( Cermen/ Alman ) takma adı verilmiş, adına Romada büyük törenler ve zafer alayları düzenlenmiştir. Bunun şöhretinden rahatsız olan İmparator Tiberrius onu doğuya Asya Seferi’ne göndermiş. Germanikus Suriye topraklarına vardığında Antakya’da , Suriye valisi tarafından öldürüldüğü ya da zehirlendiği söylenmektedir. Germanicius’un beklenmedik ölümü İmparatorluk dünyasında büyük üzüntülere neden olmuş ve özellikle Anadolu’da çoğu kentlere onun adı verilmiştir. O kentlerden biri de Ermenek’tir. ( 6 )
Ermenek, Bizans Dönemi’nde Dağlık Kilikya’nın en önemli merkezidir. Dekapolis’in başkenti Germanikupolis’tiir. Kendisi bir Taşeil çocuğu olan İmparator Zenon ( Elmayurdu/ Büyükkarapınar ) zamanında başkent Dekapolis( Ermenek ) ve diğer kentler, Titiupolis, Domiitopolis, Zenonopolis, Neapolis, Lassasis Eirenupolis Diokaisareia, Daliasndos, Klaudipolis, … gibi kentler ve yolları büyük imar görmüştür. ( 7 )
Taşeli Yöresi ( Ermenek- Sarıveliler -Başyayla ), tarih boyunca deniz tarafından gelen korsanlara ve Ova’dan gelen tehlikeler karşı insanların doğal bir sığınak alanı olmuştur.
Yöre insanının karakterine, zamanla zor coğrafi şartlar ve beşeri münasebetler damgasını vurmuş, denizden ve kuzeyden (ovadan ) gelen düşman saldırılarına karşı kendini koruma güdüsü geliştirerek, buyruk altında yaşamasını sevmeyen, müstakil yaşamaya alışmış, kavgacı, itaatsiz, idaresi zor olan insan yapısı ortaya çıkmıştır. ( 8 ) Taşeli Yöresi’nin büyük bir kısmını kapsayan İzavriya ( İsauria )halkı Hristiyanlığın ilk yıllarında da bu yöreyi sığınak olarak kullanmıştır.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin büyük hükümdarı Sultan II. Kılıç Arslan zamanında Çukurova Ermenileri ile savaşılarak sınırları Silifke’ye kadar genişlettiler ( 1178 ). II. Kılıç Arslan zamanında Türkistan’dan gelen yüz binlerce Türk göçmeni Anadolu’ya yerleştirilerek Türkleşmesi sağlanmıştır.
Oğuzların Afşar boyundan olan Karamanoğulları Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubâd tarafından Ermenek ve Çevresi’ne yerleştirildiğinde( 1228 ), Karaman oymağının başında bulunan Nûre Sûfî Taşeli Yöresi Hristiyanları ile savaşarak topraklarını genişletti. Ölümünden sonra beyliğin başına Kerimüddin Karaman geçti ( 1256 ). Beylik bu tarihte kuruldu. Karaman Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Şemseddin Mehmet geçti. Her yıl Selçuklulara verdiği vergiyi kesti. Zamanla Selçuklulara ve Moğollara karşı mücadele etti. Konya’yı ele geçirdi. Gıyaseddin Siyavuşu hükümdar yaptı. Resmi yazışmaların Türkçe olmasını bir fermanla ilan etti ( 13 Mayıs 1277 ). Mehmet Bey’in buyruğu üzerine 1997’den beri her yıl Mehmet Bey’in türbesinin ve külliyesinin bulunduğu Ermenek- Balkusan’da Mayısın 13’ünde, Türk Dil Bayramı etkinlikleri törenle kutlanır.
XII. ve XIII. Yüz yıllarda Moğol baskıları ve Haçlı Seferleri Taşeli Yöresi’nde yaşayan Hristiyanları ve iç kesimlerde yaşayan Türkleri de olumsuz olarak etkilemiştir. Yöre halkının yaşam şartlarını güçleştirmiştir.
Anadolu Selçukluların zayıflaması ile Anadolu Türk Birliğini kurmak için mücadele eden Karaman ve Osmanlı Beyliği arasındaki mücadelede Osmanlı Beyliği Fatih Dönemi’nde Rum Ahmet Paşa ve sonra Gedik Ahmet Paşa tarafından gönderilen kuvvetler karşısında Karaman Beylerinden olan Pir Ahmet Mennan Kalesi’ne sığınmış, orda savaşırken öldüğü ya da öldürüldüğü sanılmaktadır ( 1472 ). Son Karaman Beyi Kasım Bey’in 1483 yılında ölmesi ile Beylik tamamen Osmanlı egemenliğine girmiştir.
Karaman Beyliği Dönemi’nde Ermenek ve çevresinde, toplumsal ihtiyaçları karşılayan çok sayıda cami, mescit, medrese, zaviye, hamam, köprü, çeşme yapılmış, kurumları yaşatmak ve süreklilik kazandırmak için çok sayıda vakıflar kurulmuştur. Günümüzde önemini yitirmiş olsa da tarihi süreçte Orta Toroslardan İç Anadolu’yu Akdeniz’e bağlayan en kısa kervan yolu Ermenek’ten geçmekte idi.
Ermenek 1530’lu yıllarda Karaman Eyaleti’ne bağlı İÇ-İL ‘in sancak ( liva ) merkezidir. 1864 yılında ülke yönetiminde yeni bir takım düzenlemeler yapıldı. Bu düzenlemeye göre taşra yönetim birimleri vilayet, liva (sancak ), kaza, köy diye birimlere ayrıldı.1871’de köy ile kaza arasına nahiye yeni bir yönetim birimi olarak girdi. Nahiyelerin statüleri sona erinceye kadar Kazancı, Tepebaşı ve Göktepe Ermenek ilçesinin nahiyeleri olarak işlevini sürdürdü.
1845 yılında İçel Sancak merkezi olmuştur. 1871 yılında sancak merkezi Silifke’ye taşınmış. Ermenek 1910-1915 yıllarında Konya iline bağlanmış, 1915’te tekrar İçel Sancak merkezine, 1919 yılında da ise tekrar Konya iline bağlanmıştır. Ermenek ilçesi, 1989 yılında Karaman il olması ile Karaman’a bağlı bir ilçe hâline gelirken Ermenek’e bağlı Başyayla ve Sarıveliler belediye merkezleri de ilçe statüsüne getirilmiştir
Kurtuluş Savaşı Dönemi’nde 1920’de çıkan isyanlardan bir tanesi de Bozkır Delibaş isyanıdır. Aslan Mehmet adındaki eşkıyanın Ermenek köylerindeki uzantıları Ermenek’i basmışlar ve şehir halkına özellikle varlıklı kesime dehşet saçan korkular yaşatmışlardır. Şehrin akıllı yöneticileri şehir baskına uğramadan önce isyancılara bir Nasihat Heyeti göndererek Dindebol (Katranılı) yakınlarında oyalamışlar ve onlarla anlaşma yoluna gitmişlerdir. Bu anlaşma sürecinde Konya telgraf hattı kesildiğinden Silifke’ye jandarma güçlerine haber verilmiş ve Ermenek kentinde ciddi anlamda çatışma yaşanırken isyancılar tepelenmiş ve başı Ermenek Hükûmet Konağı önünde Ankara’nın talimatı doğrultusunda idam edilmiştir. (9)
15.09.1934 yılında Belediye Başkanı Hami Koçaş’ın önderliğinde, Ermenek’e HES kurulmuş ve Türkiye’nin Tarsus ve Akşehir’den sonra elektriğe kavuşan üçüncü ilçesi olmuştur.
Geçen yüz yılın başında hayvancılık ve hayvan ürünleri ve el sanatları ve rençperlikle geçimini sağlayan Ermenek halkı, günümüzde, çok küçük çapta meyvecilik (elma, kiraz, ceviz ) , sebzecilik, ticaret, nakliye, madencilik( linyit ve mermer ) çok az sayıda küçükbaş ve büyükbaş hayvancılığı gibi alanlarda faaliyet göstererek geçimlerin sağlamaktadırlar.
Baraj Gölü’nün iklimi yumuşatması ile birlikte zeytinciliğin de geleceğe yönelik bir tarım etkinliği olduğunu söyleyebiliriz.
Ermenek Baraj Gölü’nün doğayla bütünleşerek harika bir görüntü yaratması, Selçuklu Otel’in yapılmış olması, Kamanoğlu Mehmet Bey’in mezarının Balkusan’da bulunması ve diğer Beyliğe ait tarihi eserler bakımından son yıllarda bir iç turizm hareketliliği gözlenmektedir. Ermenek Baraj Gölü’nde bulunan önceki başkanlardan Sayın Uğur Sözkesen’in gayretli çalışmaları ile Belediye tarafından yaptırılan Turkuaz tesislerindeki tekne gezintileri de bahsetmeye değer konulardır. 26.01.2023
Ermenek ilçesinin köyleri, eski adları ile birlikte verilmiştir:
Günümüzde Ermenek ilçesine bağlı merkez hariç iki belde Güneyyurt ve Kazancı beldeleri ile birlikte (26 ) köyü vardır: Ağaççatı (Çimene), Ardıçkaya (Nadire ), Aşağı Çağlar ( Aşağı İzvit ), Balkusan , Boyalık, Çamlıca (Muğallar ), Çavuş, Elmayurdu (İznebol ), Esikce, Evsin (İmsi ), Gökçekent ( Akmanastır ), Gökçeseki, Görmeli (Üçbölük ), İkizçınar (İerenepolis ), Katranlı (Dindebol ), Kayaönü ( Ezvendi ), Olukpınar (Kopukoluk ) , Pamuklu ( Cenne ), Pınarönü (Eresiller ),Sarıvadi, Tepebaşı (Halimiye ),Yalındal ( Arnava ), Yaylapazarı ( Zeyve ), Yerbağ ( Güzve ), Yeşilköy (Gürmün ) ve Yukarı Çağlar (Yukarı İzvit). Çatalbadem Kazancı’nın bir mahallesi olmuş ve köy sayısı 26’ya inmiştir.
1. İlisulu, Kamil, Doç. Dr. Kamil, Ermenek Kitabı, Ankara, 1961,
2. Bardakçı, Halit, Bütün Yönleriyle Ermenek, Sarıveliler, Başyayla. İst. 2005 basımı.
3. Konyalı, Prof. Dr. İbrahim Hakkı Karaman Tarihi, s.686
4. Konyalı, Prof. Dr. İbrahim Hakkı, a.g.e. s.686.
5. Doğanay, Doç. Dr. Osman, Antik Dönem Germanikopolis ( Ermenek) Araştırmaları 2003.
6. Can, Alper, Kadım Bursa kitabı.
7. Şimşek , Hasan Köyüm Büyükkarapınar,s.286
8. Şimşek , Hasan a.g.e. 289
9. Konya milletvekili Av.. Sami Soylu tarafından tarafıma yapılan açıklamaya göre,
Hasan ŞİMŞEK
Em. Öğretmen, Yayıncı-Yazar
Halkla ilişkiler Uzmanı
www.hasansimsek.com.tr
Simsek1945@yahoo.com, GSM: 0532 253 01 1